Nosiłam ją od dłuższego czasu w torebce, razem z piórem i aktami. Towarzyszyła mi w korkach i na przystankach, przy kawie w pracy i w łóżku przed snem. Właściwie to zdążyłam się z nią związać, uczynić lekturę częścią porządku dnia. Nie żeby książka była jakoś specjalnie długa, po prostu dobrze się po nią sięga i czyta w nieoczekiwanych sytuacjach. W tych zamierzonych również. Można na przykład dowiedzieć się, że osoby badane, mające za zadanie wykrycie kłamstwa, popełniają mniej błędów, jeżeli kierują się przeczuciami, niż wyuczonymi technikami w rozpoznaniu kłamstwa. Cóż, ewolucja nie poszła na marne, parę szkoleń z psychologii kłamstwa można sobie odpuścić. Czy oznacza to jednak, że eksperci od wykrywania kłamstwa są nieskuteczni? Niekoniecznie.

O publikacji

O rzetelnych badaniach nad weryfikowaniem wiarygodności świadków i o dostępnych metodach analizy zeznań  można przeczytać w nowej publikacji Bartosza W. Wojciechowskiego “Analiza i ocena zeznań świadków”, która ukazała się nakładem Gdańskiego Wydawnictwa Psychologicznego, przy częściowym dofinansowaniu z funduszy BWW Kancelarii Adwokackiej.

Książka podzielona została na siedem rozdziałów. Na wstępie przeczytać można o kategoriach zeznań świadków w ujęciu psychologicznym i prawniczym, a następnie o psychologicznej analizie treści zeznań w trzech modelach: Statement Validity Assessment (SVA), Reality Monitoring (RM) i Multivariable Adults’ Statements Assessment Model (MASAM). W obszernym aneksie do publikacji znajdują się arkusze do analizy zeznań z zastosowaniem każdej z tych metod, w których szczegółowo wskazano, na jakie szczegóły (kryteria) powinien zwracać uwagę odbiorca przekazu, by ocenić wiarygodność zeznań. Zestawienie to może okazać się niezwykle przydatne w praktyce.

Autor szczegółowo omawia genezę i założenia poszczególnych modeli oceny zeznań świadków. Przykładowo, Model SVA (Ocena Prawidłowości Zeznania), opracowany na gruncie europejskim i stosowany obecnie na całym świecie, ma ułatwić psychologom formułowanie i weryfikację hipotez odnoszących się do wartości dowodowej zeznania i źródła relacji przedstawionej przez świadka. Pamiętać przy tym należy, że na treść zeznania wpływ mogą mieć zarówno nieszczerość, jak i niezamierzone zniekształcenia pamięciowe świadka, powstające zarówno w procesie zapamiętywania, przechowywania wspomnień, jak i w procesie ich odtwarzania. W publikacji wskazane zostały poszczególne kroki, jakie podjąć powinien diagnosta, w celu sformułowania opinii dotyczącej wiarygodności zeznań, począwszy od analizy akt sprawy, przez ocenę zeznań z uwzględnieniem kryteriów wiarygodności, do weryfikacji postawionych hipotez. Autor następnie omawia inne metody oceny, tzw. Monitorowanie Rzeczywistości oraz Model Wielozmiennowej Analizy Zeznań Świadków Dorosłych.

Praktyczne aspekty

W kolejnych rozdziałach omówione zostały występujące różnice treściowe między zeznaniami wiarygodnymi i nieszczerymi, w szczególności w odniesieniu do zeznań prawdziwych świadków, jak i zeznań świadomie fałszowanych. Wielką zaletą publikacji jest uwzględnienie wyników własnych badań, w których wykorzystano materiały pochodzące z rzeczywistych postępowań karnych, które toczyły się w Polsce. W czytelny sposób zostały zestawione najbardziej pomocne kryteria, na które należy zwrócić uwagę, by nie popełnić błędu przy ocenie zeznania. Ostrożnym trzeba być zwłaszcza, gdy świadek m.in. unika dokonywania opisów relacji społecznych, łączących świadka z innymi osobami występującymi w zeznaniach, w zeznaniu zaś występują braki w opisach otoczenia, nie ma w nich tzw. zbędnych i nieistotnych szczegółów, a także wiele innych. Na marginesie zwrócić należy uwagę na tendencję sądów i prokuratorów do ucinania wypowiedzi świadków, kiedy te stają się nadmiernie emocjonalne lub wędrują w stronę nieistotnych opisów. Okazuje się, że nadmierna koncentracja na gołych faktach, może faworyzować zeznania z góry ułożone, raczej te świadomie fałszowane, niż te wiarygodne. To jednak temat na inny artykuł.

W kolejnym rozdziale autor odnosi się do lingwistycznej i komputerowej analizy zeznań. W niektórych badaniach okazywało się przykładowo, że kłamcy częściej, niż osoby zeznające szczerze, udzielają wymijających i wykrętnych odpowiedzi. Jednak jak to w nauce psychologii bywa, istnieją także dane wskazujące, że analiza lingwistyczna nie jest skuteczną metodą oceny wiarygodności. Prawnicy z pewnością będą zadowoleni z 7 rozdziału książki, który dotyczy prawniczej analizy i oceny zeznań świadków. Przedstawione zostały m.in. poglądy Sądu Najwyższego dotyczące kryteriów oceny wiarygodności świadków, wyrażone w jego judykatach. Okazuje się, że ocenie podlegać powinna przede wszystkim spójność wewnętrzna zeznań. Autor uzupełnia te informacje o inne kryteria, które powinno brać się pod uwagę w procesie analizy zeznań świadków.

Podsumowanie

“Analiza i ocena zeznań świadków” Bartosza W. Wojciechowskiego to z pewnością publikacja potrzebna na polskim rynku wydawniczym. Choć na ten temat ukazało się wiele opracowań, to niewątpliwie w przeważającej mierze nie są one osadzone w polskich realiach prawnych. I to własnie wyróżnia recenzowaną książkę. Odniesienie do polskiej praktyki prawniczej, czytelność wywodów i duża zawartość merytoryczna publikacji powinny skłonić wszystkich zainteresowanych do zapoznania się z tą pozycją. W moim przekonaniu będzie ona przydatna w szczególności studentom, praktykującym prawnikom i psychologom. Na koniec należy wspomnieć, że autor jest biegłym psychologiem sądowym i adwokatem. Z pewnością tematyka zeznań nie jest dla niego jedynie obiektem zainteresowań teoretycznych.

Dane wydawnicze:

Autor: Bartosz W. Wojciechowski
Tytuł: Analiza i ocena zeznań świadków
Wydawnictwo: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne
Współfinansowanie: BWW Kancelaria Adwokacka
Wydanie: I 2015 rok
Miejsce Wydania: Sopot
Liczba stron: 263
Rodzaj publikacji: monografia
ISBN: 978-83-7489-624-5
Cena katalogowa: 49,90 zł